Paleontoloji

Kelime olarak paleontoloji; Palaios=eski,ontos=varlık,logos=bilim anlamlarını taşıyan yunanca kelimelerden türetilmiştir.Eski varlıklar bilimi anlamına gelir.Topraktan çıkarılan bu eski varlıklara da Latince fossilis adı verilmiştir.

Fosiller daha önce yaşamış canlılardan (hayvan,bitki ve mikroorganizmalar)çeşitli etkenler sonrasında bugüne kadar gelen izlerdir.Bunlar iskeletler,canlının tamamı,ayakizi,yerde sürünme izi,dışkı vb.dir.

Fosillerin beş çeşit oluşum şekli vardır;

- Kalıp ;genelde kabuklu deniz canlılarında görülür.İç kalıp ve dış kalıp olmak üzere 2 çeşittir.İç kalıp şeklindeki fosilleşmede canlının kavkıları tamamen fosilleşmiştir.(Kavkı; midye kabuklarının her biri)Dış kalıpta ise bu kavkıların kaya üzerinde bıraktığı izler görülmektedir.Hatta bu dış kalıplar doldurularak canlının şekli ortaya çıkarılabilir ve böylece iç kalıp elde edilmiş olur.

-Yer Değiştirme;Canlının yapısındaki minerallerin ortamda bulunan minerallerle yer değiştirmesi sonucu oluşan fosilleşmedir fakat bu tarz fosilleşmede canlının anatomik yapısı kaybolur.

-Mineralleşme;Yer değiştirmeye benzer fakat ondan farkı canlının yapısı mineralleşir böylece çok sert bir kalıntı ortaya çıkar.En çok bulunan fosillerdir.Buna ek olarak da canlının anatomik yapısı bozulmadan kalır ve bu anatomik yapı fosilde rahatlıkla gözlenebilir.

-Mumyalaşma;Bu tarz fosilleri genelde ağaçlarda buluruz çünkü ağacın ürettiği reçine salgısı bir çok çeşit böceğin özellikle de sinek ve sivrisineklerin üzerine dökülür ve canlı hiçbir bozunmaya uğramadan ve hiçbirşekilde çürümeden o reçinenin içinde milyonlarca yıl boyunca saklı kalabilir.Bu oluşuma kehribar veya amber denir.Jurassic Park filminde de görmüştük:)

-Kömürleşme;Bu da bitkilerde görülen fosilleşme şeklidir.Bu tarz fosillerin rengi siyahtır çünkü bitkide karbonlaşma görülür zaten bu tarz fosilleşmenin diğer adı da karbonlaşmadır.Göl,bataklık ve lagünlerde yaygındır.

Peki bir canlı nasıl fosilleşir?

Canlı ölür,üzerindeki organizma zamanla yokolur ve sadece iskeleti kalır.İşte bu iskeletin üstüne zamanla biriken tortullar iskeletin havayla bağlantısını keser ve bozunmasını önler böylece iskelet yukarda da bahsedilen çeşitli şekillerde çok sert bir yapıya kavuşur ve fosil haline gelir.Aslına bir anlamda fosilleşme;canlıdan kalan artığın taşlaşmasıdır.Fakat burada bazı önemli kriterler vardır.Bazı durumlarda canlı öldüğü yerde fosilleşir ve fosili de orda kalır buna ilksel durum denir.Bu durumda canlının yaşadığı ortam hakkında önemli bilgiler elde edilebilir.Böle durumlarda aynı yerde aynı türden bir çok canlının fosiline rastlanmıştır.Başka bir durum ise yalancı ilksel durumdur.Bu durumda;canlı ölür fakat öldüğü yerde fosilleşmez çeşitli yollarla(yağmur,sel,akarsu,deniz akıntıları,rüzgar vb.)başka bi yere taşınır ve o taşındığı yerde fosilleşir.Böle durumlar canlının yaşam ortamı hakkında kısmen bilgi verebilir veya hiç vermeyebilir.Bu durumda bir çok canlı türüne ait fosil birarada bulunmuştur.Bunlara ek olarak bir de ikincil durum vardır ki bu fosillere en çok zarar veren durumdur.Çünkü canlı ölür,fosilleşir,fosilleştikten sonra yine yukarda saydığım etkilerle başka bi yere taşınır bu taşınma sırasında da çok çeşitli deformasyonlara uğrar.

Fosilleri dünyanın heryerinde bulamamamızın nedenlerinden biri; fosillerin sadece tek tip kayaçta bulunmasıdır.
Fosiller sadece sedimenter(tortul)kayaçlarda bulunurlar.
En çok da kireçtaşlarının içinde gözlemlenmişlerdir.Diğer kayalarda fosil göremeyiz çünkü kalan iki kayaç tipi de(magmatik ve metamorfik)çok fazla deformasyona uğrar ve uğratırlar.
Örneğin magmatik kayalar magmanın soğuması sonucu oluştuğundan bu tip kayaçlarda fosil görmek imkansızdır çünkü fosil tamamen bozulur ve yokolur.Zaten fosiller de ancak çökelme ortamlarında oluşabilir ve korunabilir.Yani sedimenter kayaçların oluştuğu ortamlarda.

Fosillerin az bulunmasının diğer bir nedeni ise fosillerin aynı zamanda çok fazla bozunmaya uğramasıdır.Bu yüzden fosil arayıp bulmak oldukça zor ve zahmetli bir iş haline dönüşür.Yani paleontologlar çoğu zaman sadece bir diş,bir sürünme izi,dışkı,kemik parçaları vb. ile dönerler araziden.Fosillerin tam olarak bulunması az da olsa rastlanan bir durumdur ve bu çok büyük bir olaydır paleontologlar için.Aslında insanlık bu konuda oldukça şanslıdır.Çünkü bu zamana kadar belki tek bir fosile bile rastlayamayabilirdik.Bu yüzden de bizden önce yaşamış canlılar hakkında en ufak bir fikre bile sahip olamayabilirdik.

Peki fosillerin bulunması hangi yönlerden önemli ve yararlıdır?

1)Fosiller; günümüz Dünyası'nda en çok yakıt olarak kullanılmaktadır.
2)Fosiller; tabakaların jeolojik yaşlarının belirlenmesinde kullanılır.
3)Fosiller; tortullaşma bölgesinin ortam koşulları hakkında bilgi verir.Örneğin;denizin derinliği,tuzluluk derecesi,vb.Ayrıca bu yolla tortullaşma sırasındaki iklim koşulları bile saptanabilir.
4)Fosiller; bulundukları bölgenin jeolojik tarihi boyunca kara ve denizlerin dağılımı hakkında bilgi verir.
5)Fosiller; bugün yaşayan canlıların ataları olduklarından;canlıların evrimindeki belirli kademelere ışık tutar ve canlıların evriminin araştırılmasında önemli rol oynarlar.